Samooczyszczenie, czyli self-cleaning po polsku

Samooczyszczenie, czyli self-cleaning to instytucja wprowadzona do ustawy Prawo zamówień publicznych na podstawie art. 57 ust. 6 dyrektywy 2014/24/UE. Pozwala wykonawcy na poprawienie błędów i udowodnienie, że jest rzetelnym partnerem. Więcej o samooczyszczeniu w naszym dzisiejszym artykule.

Samooczyszczenie – regulacja ustawowa

Każdy wykonawca, wobec którego zachodzą określone w przepisach ustawy Pzp podstawy wykluczenia, może przedstawić dowody na to, że podjął wystarczające środki, aby wykazać swoją rzetelność (art. 24 ust. 8 Pzp). Wykonawca nie podlega wykluczeniu, jeżeli zamawiający uwzględniając wagę i szczególne okoliczności czynu wykonawcy, uzna za wystarczające przedstawione przez niego dowody (art. 24 ust. 8 Pzp i art. 24 ust. 9 Pzp).

Działania w ramach samooczyszczenia

Katalog środków jest otwarty i zgodnie z art. 24 ust. 8 Pzp Wykonawca może w szczególności:

• udowodnić naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem lub przestępstwem skarbowym, zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę lub naprawienie szkody,
• wyczerpująco wyjaśnić stan faktyczny oraz udowodnić współpracę z organami ścigania,
• podjąć konkretne środki techniczne, organizacyjne i kadrowe, które są odpowiednie dla zapobiegania dalszym przestępstwom lub przestępstwom skarbowym lub nieprawidłowemu postępowaniu wykonawcy.

Z czego można się „oczyścić”?

Samooczyszczenie obejmuje następujące przesłanki wykluczenia:

• skazanie za przestępstwo (art. 24 ust. 1 pkt 13 i 14 Pzp);
• złożenie nieprawdziwych informacji (art. 24 ust. 1 pkt 16 i 17 Pzp);
• próba wpłynięcia na czynności zamawiającego (art. 24 ust. 1 pkt 18 Pzp);
• udział w przygotowaniu postępowania (art. 24 ust. 1 pkt 19 Pzp);
• udział w porozumieniu wykonawców (art. 24 ust. 1 pkt 20 Pzp);
• wszystkie fakultatywne przesłanki wykluczenia określone w art. 24 ust. 5 Pzp.

Self-cleaning nie dla każdego

Nie może skorzystać z procedury samooczyszczenia wykonawca:

• będący podmiotem zbiorowym, wobec którego orzeczono prawomocnym wyrokiem sądu zakaz ubiegania się o udzielenie zamówienia oraz nie upłynął określony w tym wyroku okres obowiązywania tego zakazu (art. 24 ust. 8 Pzp).
• który nie przyznaje okoliczności stanowiących podstawę do podjęcia działań naprawczych (por. wyrok KIO z dnia 27 sierpnia 2019 r. sygn. akt 1576/19).
• który stosuje instytucję self-cleaningu „z ostrożności” czy też „na wszelki wypadek” przy jednoczesnym kwestionowaniu w drodze środków ochrony prawnej zasadności samego wykluczenia (por. wyrok KIO z dnia 15 czerwca 2018 r. sygn. akt KIO 991/18).

Samooczyszczenie – moment wdrożenia procedury

Wykonawca, który przyznaje się, że zachodzi wobec niego jedna z przesłanek wykluczenia musi pamiętać, aby w przypadku postępowań powyżej tzw. progów unijnych dokonać samooczyszczenia wraz z ze złożeniem dokumentu JEDZ, czyli wraz z upływem terminu na potwierdzenie spełniania warunków udziału w postępowaniu (por. KIO z dnia 14 czerwca 2018 r., sygn. akt KIO 1102/18). Ostateczną jednak granicą czasową na przeprowadzenie procedury samooczyszczenia jest decyzja zamawiającego o wykluczenie wykonawcy z postępowania (por. wyrok KIO z dnia 27 sierpnia 2019 r. sygn. akt 1576/19).

Samooczyszczenie na gruncie nowej ustawy Pzp

Niestety, obecnie tak świetnie działająca instytucja samooczyszczenia dozna głębokich zmian, które niewątpliwie utrudnią jej stosowanie przez Wykonawców. Zgodnie z art. 110 ust. 2 nowej ustawy Prawo zamówień publicznych, której przepisy mają wejść w życie 1 stycznia 2021 r., Wykonawca nie będzie podlegać wykluczeniu w okolicznościach określonych w art. 108 ust. 1 pkt 1, 2, 5 i 6 lub art. 109 ust. 1 pkt 2‒10 (nowej ustawy Pzp), jeżeli udowodni zamawiającemu, że spełnił łącznie następujące przesłanki:

a) naprawił lub zobowiązał się do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, wykroczeniem lub swoim nieprawidłowym postępowaniem, w tym poprzez zadośćuczynienie pieniężne;

b) wyczerpująco wyjaśnił fakty i okoliczności związane z przestępstwem, wykroczeniem lub swoim nieprawidłowym postępowaniem oraz spowodowanymi przez nie szkodami, aktywnie współpracując odpowiednio z właściwymi organami, w tym organami ścigania, lub zamawiającym;

c) podjął konkretne środki techniczne, organizacyjne i kadrowe, odpowiednie dla zapobiegania dalszym przestępstwom, wykroczeniom lub nieprawidłowemu postępowaniu, w szczególności:

• zerwał wszelkie powiązania z osobami lub podmiotami odpowiedzialnymi za nieprawidłowe postępowanie wykonawcy,
• zreorganizował personel,
• wdrożył system sprawozdawczości i kontroli,
• utworzył struktury audytu wewnętrznego do monitorowania przestrzegania przepisów, wewnętrznych regulacji lub standardów,
• wprowadził wewnętrzne regulacje dotyczące odpowiedzialności i odszkodowań za nieprzestrzeganie przepisów, wewnętrznych regulacji lub standardów.

Nowe nie znaczy lepsze

Dotychczasowe bogate orzecznictwo dotyczące self-cleaningu straci więc na aktualności, a zaostrzone wymagania wobec Wykonawców spowodują, że konieczna może być pomoc profesjonalnego pełnomocnika przy wdrożeniu zmodyfikowanej procedury samooczyszczenia celem uniknięcia sankcji w postaci wykluczenia Wykonawcy z postępowania.