To, że zmiany w prawie nawet prawnika zaskakują to już nie dziwi. Chciałoby się rzec, że koszula bliska ciału, chyba że wymiar się nie zgadza. Ostatnia reforma KPC przyniosła istotne zmiany właśnie w zakresie wspominanego wymiaru, acz nie koszuli, lecz opłat.
Zmiany w KPC
Znowelizowany art. 394 § 1 KPC został odchudzony m.in. o postanowienia i zarządzenia przewodniczącego dotyczące wymiaru opłat (por. „stary” art. 394 § 1 pkt. 9 KPC z „nowym” art. 394 § 1 pkt. 6 KPC), które nie podlegają już osobnemu zaskarżeniu. Ciężar kontroli czynności wymiarowych sądu przesunięto z kontroli wpadkowej na etap kontroli postanowienia o odrzuceniu np. środka zaskarżenia lub późniejszej kontroli merytorycznej orzeczenia w zakresie naruszeń prawa procesowego.
Jak było przed nowelizacją KPC?
Nowelizacja KPC w imię przyspieszenia postępowania ograniczyła postępowania wpadkowe jakim była kontrola instancyjna zarządzeń przewodniczącego wzywających do uiszczenia opłaty sądowej lub jej części. Przed nowelizacją art. 394 § 1 KPC zainteresowany (gravamen) miał prawo wnieść zażalenie do sądu drugiej instancji na błędny sposób ustalenia opłaty, w tym m.in. poprzez zarzut błędnej wykładni ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Brak skorzystania z tego prawa rodził obowiązek uiszczenia ustalonej (zwymiarowanej) opłaty, a wezwany tracił na późniejszym etapie prawo do zaskarżenia tej czynności w przypadku odrzucenia np. środka zaskarżenia.
Efekty zmian KPC
Czy jest to zmiana efektywna, to pokaże przyszłość. Nasuwa ona jednak pytanie również o skuteczność tego rozwiązania legislacyjnego, w szczególności w kontekście opłaty od zażalenia na wstrzymanie wykonalności nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym. Konia z rzędem temu prawnikowi, który prawidłowo wyliczy opłatę sądową od tego środka zaskarżenia.
Z jednej strony mamy postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu w sprawie I ACz 736/12, z którego „jasno” wynika, że „(…) od zażalenia na postawienie w przedmiocie wstrzymania wykonalności nakazu zapłaty pobiera się opłatę podstawową w wysokości 30 zł”.
Z drugiej natomiast strony mamy postanowienie Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 11 października 2013 r. w sprawie I ACz 776/13, z której „równie jasno” jak ww. sprawie wynika, że „(…) wysokość opłaty od zażalenia na postanowienie w przedmiocie wstrzymania wykonania nakazu zapłaty wynosi 1/5 wartości przedmiotu zaskarżenia”.
Dla kolejnej „jasności” podstawą prawną dla zaskarżenia postanowienia dotyczącego wstrzymania wykonalności nakazu zapłaty zażaleniem jest – zdaniem Sądu Najwyższego – „identyczne ratio legis” dla tego zażalenia co zażalenia na rygor natychmiastowej wykonalności.
„Na postanowienie w przedmiocie wstrzymania wykonania nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym przysługuje zażalenie (art. 492 § 3 w zw. z art. 394 pkt 4 KPC)”.
„W obu przypadkach merytoryczny wydźwięk działania sądu jest taki sam, mianowicie uniemożliwienie wszczęcia albo kontynuowania egzekucji. Skoro więc na postanowienie co do zawieszenia rygoru natychmiastowej wykonalności wyroku zaocznego zażalenie przysługuje, to identyczna ratio legis przemawia za dopuszczalnością zażalenia na postanowienie w przedmiocie wstrzymania wykonania nakazu zapłaty”.
~ Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 24 września 2003 r. III CZP 58/03
Chciałby się rzec, że trwa spór w doktrynie, choć gdyby ktoś mnie pytał, to opowiadam się za możliwością zastosowania przepisu art. 14 ust. 1 u.k.s.c.
Spór o KPC
Ostatecznie warto przywołać za A. Zielińskim postanowienie z dnia 17.11.2006 r. (V CZ 87/06), w którym Sąd Najwyższy sformułował następującą dyrektywę wykładniczą:
„Weryfikację sprawy, której dotyczy pismo wnoszone do sądu, pod kątem wymogu opłaty stałej, wypada rozpocząć od próby jej przyporządkowania jednemu z ww. Działów Tytułu II KSCU pod kątem nazwy Działu. Podział na Działy według nazwy ma charakter dychotomiczny, co wyklucza przynależność badanej sprawy do więcej niż jednego rodzaju spraw według kryterium nazwy Działu. W razie pozytywnego wyniku wymienionej próby ogranicza to dalszą weryfikację wyłącznie do spraw szczegółowo w danym Dziale wyliczonych. Wnioskowanie o należnej opłacie stałej w takim przypadku zależne jest od tego, czy badana sprawa poddaje się zakwalifikowaniu do jednego z rodzajów spraw szczegółowo w danym Dziale wymienionych; jeśli tak – należna jest opłata stała, jeśli nie – brak jest podstaw do stosowania opłaty stałej. Nie ma przeszkód do podjęcia weryfikacji na podstawie przepisów o rodzajach spraw zamieszczonych we wszystkich lub niektórych Działach Tytułu II KSCU bez dokonania uprzedniego przyporządkowania sprawy tylko jednemu z tych Działów ze względu na jego nazwę”.
Zamiast zakończenia
Na koniec w ramach swoistego postscriptum przypominam przepisach przejściowych noweli listopadowej, które wprowadziły poziomy sposób rozpatrywania takich zażaleń (art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw w związku z art. 3941a KPC).
