Mówi się o nich „ludzie z pierwszej linii frontu”, bo to oni na co dzień mają kontakt z osobami chorującymi na COVID-19 lub tymi, u których podejrzewa się wirusa. Każda taka bezpośrednia bliskość z potencjalnie zarażonym jest dla nich ryzykiem. Dlatego postaramy się odpowiedzieć: czy personelowi lekarsko-pielęgniarskiemu przysługuje prawo do powstrzymania się od wykonywania pracy w trakcie epidemii koronawirusa?
Koronawirus a wyroki w sprawie innych chorób zakaźnych
Odpowiedź na tytułowe pytanie wydaje się pozornie oczywista, w szczególności w świetle wyroku SN z dna 15 maja 2001 roku w sprawie II UKN 395/00, w którym stwierdzono, że:
- Personelowi lekarsko-pielęgniarskiemu w zakresie obowiązków pracowniczych
nie przysługuje uprawnienie do powstrzymania się od wykonywania pracy niebezpiecznej (art. 210 § 5 w związku z art. 210 § 1 KP).
- Na szpitalu jako pracodawcy spoczywa zwiększone ryzyko odpowiedzialności wobec pracowników personelu medycznego, którzy korzystają z domniemania faktycznego (art. 231 KPC), że do zakażenia wirusowym zapaleniem wątroby doszło w związku z pracą zawodową.
Tymczasem przypomnieć należy, że przywołane orzeczenie dotyczyło ustalenia zakresu odpowiedzialności zakładu opieki zdrowotnej za zarażenie się przez członka personelu medycznego wirusem HBV (powodującym wirusowe zapalenie wątroby typu B). Jedynie przy okazji Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na normę art. 210 § 5 KP, ostatecznie uznając, że pozwany nie podjął wszelkich dostępnych mu środków, aby zapobiec narażeniu powoda (np. brak szczepienia).
Trudno jednak porównywać ryzyko zawodowe personelu medycznego zarażenia koronawirusem do ryzyka zarażenia wirusowym zapaleniem wątroby typu B. Koronawirus jest nowym i niezbadanym wirusem, a przez to szczególnie niebezpiecznym, któremu zdecydowanie bliżej do wirusa eboli.
Koronawirus a ebola
Przywołanie wirusa eboli nie jest w tym miejscu przypadkowe. Poszukując odpowiedzi na tytułowe pytanie warto sięgnąć do artykułu pt. „Ryzyko zakażenia wirusem ebola a odmowa udzielenia przez lekarza pomocy i (lub) zapewnienia opieki osobie podejrzanej o zakażenie albo choremu na tę lub inną wirusową gorączkę krwotoczną” autorstwa prof. A. Gładysza, prof. E. Marszałkowskiej-Krześ, doktora W. Rymera i S. Krzesia 1.
Autorzy tego artykułu dowodzą na przykładzie eboli, że lekarze i pielęgniarki są zobowiązani do bezwzględnego przestrzegania art. 12 o zawodach pielęgniarki i położnej oraz z art. 30 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty i udzielenia pomocy w przypadkach nieciepiących zwłoki, w szczególności, jeżeli mogłaby ona sprowadzić niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. Nie oznacza to jednak każdorazowego obowiązku poświęcenia przez nich własnego życia. Przywołują w tym zakresie m.in. poglądy E. Zielińskiej, według której 2:
Po pierwsze:
„Inne obowiązki (…) ma (…) lekarz pracujący w przychodni rejonowej, a jeszcze inne – lekarz pracujący na oddziałach zakaźnych. Od stopnia ryzyka zależy też zazwyczaj wynagrodzenie za wykonywaną pracę i inne przywileje służbowe, które zwykle obejmują nie tylko osoby wykonujące te zawody, lecz również ich rodziny”.
Po drugie:
„(…) kwestia, czy lekarz udzielający pomocy choremu w ramach zakładu opieki zdrowotnej ma prawo uzależnić wykonanie ryzykownej czynności od uzyskania dostępnych środków profilaktyczno-zabezpieczających, powinna być każdorazowo rozstrzygana in concreto”.
Po trzecie:
„Opóźnienie udzielenia pomocy jest z pewnością dopuszczalne, jeśli zwłoka związana z dostarczeniem tych środków nie sprowadzi niebezpieczeństwa utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu pacjenta. Jednak w przypadku, gdy niebezpieczeństwo takie występuje, lekarz-gwarant powinien dokonać niezbędnych czynności nawet bez środków profilaktycznych, gdy posiadana przez niego wiedza i dostępne materiały przeznaczone do innych celów pozwolą mu na zastosowanie takiej techniki udzielenia pomocy, która zminimalizuje ryzyko dla jego własnego zdrowia”.
Po czwarte:
„(…) gdyby lekarz – pomimo posiadania tych umiejętności – był przekonany, że udzielenie pomocy w konkretnej sytuacji oznacza poświęcenie własnego zdrowia, może powstrzymać się od udzielenia pomocy, powołując się na stan wyższej konieczności”.
Personelowi lekarsko-pielęgniarskiemu może przysługiwać prawo do powstrzymania się od wykonywania pracy w trakcie epidemii koronawirusa. Nie są oni z góry jego pozbawieni nawet, jeśli wykonywanie zawodu lekarza lub innego medycznego, wiąże się z określonymi ryzykiem zawodowym (np. zakażenia wirusami). Pracodawca ma obowiązek zabezpieczenia ich zdrowia, za co ponosi odpowiedzialność – co ważne – na zasadzie ryzyka.
1 https://medium.dilnet.wroc.pl/index.php/artykuy-archiwalne/36-marzec-2015/714-granice-autonomii-lekarza-ryzyko-zakaenia-wirusem-ebola-a-odmowa-udzielenia-przez-lekarza-pomocy; http://doczz.pl/doc/1009581/gazeta-dolno%C5%9Bl%C4%85skiej-izby-lekarskiej—medium.
2 E. Zielińska. Art. 30., [w:] Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz. LEX, 2014, Nb. 34 i 35.
