Prosta Spółka Akcyjna – prawdziwie rewolucyjna?

Wersja audio:

14 czerwca br. Sejm przyjął ustawę zmieniającą kodeks spółek handlowych i wprowadzającą do porządku prawnego od 1 marca 2020 roku nowy rodzaj spółki handlowej tzw. Prostą Spółkę Akcyjną (PSA). Prosta Spółka Akcyjna stanowi odpowiedź na potrzeby rynku, na którym – według Business Centre Club i jego członków – obecnie przewidziane prawem formy prowadzenia działalności nie są dobrze dopasowane do specyfiki firm w początkowej fazie rozwoju.

Prosta Spółka Akcyjna – dlaczego jest wprowadzana?

70% ankietowanych przez Business Centre Club przedsiębiorców wskazało na potrzebę wprowadzenia do systemu prawnego nowego typu spółki kapitałowej, odpowiadającej wymogom startupów i małych firm.

Prosta Spółka Akcyjna budzi jednak wiele wątpliwości, a Rada Legislacyjna przy Prezesie Rady Ministrów wyraziła opinię o potrzebie dalszych prac analitycznych przy udziale środowisk naukowych, które krytykują m.in. formę zmian (m.in. A. Kappes, P. Pinior, M. Romanowski).
Michał Romanowski postuluje wprowadzenie projektowanych zmian w ramach nieskomplikowanej reformy spółki z o.o. na kształt reformy holenderskiego prawa spółek kapitałowych z 2012 roku i spółki Besloten Vennootschap, która odbyła się bez potrzeby tworzenia hybrydowych rozwiązań. Przeciwni takiej reformie są projektodawcy PSA, którzy podnoszą, że postulowana reforma spółki z o.o. doprowadziłaby do destabilizacji obrotu gospodarczego – ponad 84% spółek handlowych w Polsce działa bowiem w postaci spółki z o.o.

Prosta Spółka Akcyjna z punktu widzenia zwolenników

Poszukując odpowiedzi na tytułowe pytanie G. Dantona warto bliżej przyjrzeć się argumentom obu stron dyskusji.

Zwolennicy PSA podnoszą, że obecne przepisy prawne zawierają liczne bariery regulacyjne, przez co żadna ze spółek kapitałowych nie pozwala na rozwój start-upów i pełną realizację przedsięwzięć o wysokim stopniu innowacyjności. Do głównych barier zaliczają oni:

1. Instytucję kapitału zakładowego – pozycja wspólnika winna być powiązana nie tylko z jego wkładem majątkowym, ale także z jego osobistymi zdolnościami i pracą, czyli kapitałem ludzkim.
2. Ograniczenia uprzywilejowywania akcji i udziałów.
3. Skomplikowany charakter inwestycji w spółkę z o.o. wyrażający się w obowiązku zachowania formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi przy zawieraniu umowy nabycia udziałów.
4. Brak inkorporowania udziałów w spółce z o.o. w dokumencie i w zapisie elektronicznym, czyli brak przyznania udziałom statusu papieru wartościowego.
5. Brak możliwości tworzenia udziałów niemych w spółce z o.o.
6. Minimalną wartość udziału w spółce z o.o. na poziomie 50 zł, co ma ograniczać możliwości korzystania z rosnącego znaczenia pozyskiwania kapitału w drodze tzw. crowdfundingu (finansowanie społecznościowe).
7. Drogi i skomplikowany sposób zawiązania i prowadzenia spółki akcyjnej wyrażający się w wymogu protokołowania przez notariusza uchwał walnego zgromadzenia, obligatoryjnym badaniu rocznych sprawozdań finansowych przez biegłego rewidenta i wysokim kapitale zakładowym w wysokości 100 tys. zł, a de facto 25 tys. zł (tylko ¼ kapitału zakładowego spółki akcyjnej musi być pokryta przed rejestracją spółki).

Prosta Spółka Akcyjna oczami przeciwników

Krytycy PSA kwestionują natomiast m.in. rzekomy prosty charakter tej spółki, który wyraża się w liczbie około 200 przepisów regulujących Prostą Spółkę Akcyjną (prosta spółka tylko z nazwy), jak również jej cel. PSA można założyć w każdym celu prawnie dopuszczalnym, nie tylko dla działalności start-upowej. Zgłaszają oni ponadto wiele zastrzeżeń co do efektywność przyjętej w PSA ochrony wierzycieli:

1. Przyjęte przepisy dopuszczają utworzenie spółki, która nie będzie posiadała zdolności upadłościowej. PSA będzie mogła być faktycznie pozbawiona majątku od początku swojej  działalności, nie będzie miała również majątku koniecznego dla przeprowadzenia postępowania upadłościowego, co realnie ogranicza skuteczność ochrony wierzycieli w postaci osobistej odpowiedzialności członków zarządu.
   
2. Uproszczona likwidacja, polegającą na przejęciu całego majątku przez jednego z akcjonariuszy nie przewiduje dla wierzyciela uprawnienia domagania się ustanowienia zabezpieczenia, a w przypadku odmowy jego udzielenia prawo do wystąpienia do sądu o udzielenie stosownego zabezpieczenia. W przypadku podjęcia uchwały o przejęciu majątku, likwidatorzy wzywają wierzycieli oraz akcjonariuszy do zgłaszania sprzeciwu w terminie 30 dni. Wierzyciel może wyłącznie wnieść sprzeciw, a sąd rejestrowy rozstrzyga wówczas o dopuszczalności przejęcia majątku spółki przez akcjonariusza przejmującego po przeprowadzeniu rozprawy.
3. Przyjęte przepisy nie wprowadzają testów wypłacalności i płynności przy wypłacie zysków na rzecz wspólników. Taka wypłata winna być możliwa wówczas gdy po jej dokonaniu w spółce pozostaną aktywa netto przewyższające kwotę ustawowych rezerw (test wypłacalności) oraz gdy wypłata nie spowoduje braku możliwości spłacania wymagalnych zobowiązań spółki (test płynności). Niewystarczające są obligatoryjne odpisy w wysokości co najmniej 8% z zysku za dany rok na kapitał akcyjny dopóki kapitał ten nie osiągnie 5% sumy zobowiązań spółki wynikającej z zatwierdzonego sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy. Startupy w fazie rozwojowej często generują straty, co czyni odpisy z zysków iluzorycznymi.

Przeciwnicy przepisów o PSA stawiają pytanie o sens rozszerzenia wkładów na świadczenia pracy bądź usługi w świetle możliwości wniesienia do spółki kapitałowej know-how jako aportu oraz podkreślają majątkowy charakter wkładów jako istoty spółki kapitałowej, jako „ceny” płaconej przez wspólników za brak odpowiedzialności osobistej za zobowiązania spółki.

Prosta Spółka Akcyjna – czy istnieje złoty środek?

Zakres i szczegółowość prowadzonej dyskusji nie pozwala na jednoznaczną odpowiedź na stawiane pytanie, a tym bardziej na ferowanie określonych osądów w duchu kontrreformatoryjnym.
W toczonej dyskusji nie można zapominać o głosie Fundacji StartUp Poland, która postuluje prostotę, a tworzenie rozwiązań hybrydowych temu nie sprzyja. Trudno również zignorować fakt, że startupy należą do kategorii mikroprzedsiębiorców o bardzo niskim wskaźniku przeżywalności oraz o bardzo wysokim ryzyku co wymaga pogłębionej analizy mechanizmów zabezpieczenia wierzycieli. Praktyka stosowania artykułu 299 Kodeksu Spółek Handlowych na gruncie spółki z o.o. pokazuje, że odpowiedzialność subsydiarna zarządu za zobowiązania spółki jest niejednokrotnie iluzoryczna. Krajowa Izba Radców Prawnych przywołuje ponadto raport Deloitte oraz liczne wypowiedzi w literaturze, z których wynika, że zasadnicze ograniczenia z jakimi spotykają się startupy nie dotyczą formy prawnej lecz wynikają z regulacji publicznoprawnych. Wszystko to skłania do potrzeby ponownego przeanalizowania PSA pod kątem oceny skutków regulacji (OSR), w szczególności pod kątem efektywności ochrony wierzycieli. Planuje się, że do 2023 roku Prosta Spółka Akcyjna ma wygenerować ponad 2,2 mld zł wartości dodanej, przychody gospodarstw domowych na poziomie 757 mln zł oraz stworzyć ponad 50,3 tys. miejsc pracy. Nie ma nic gorszego niż niezrealizowane plany.