Wraz z rozwojem Internetu stale rośnie popularność dzielenia się codziennymi informacjami o sobie i swoim życiu na portalach społecznościowych. Według badań, wizerunki 81% dzieci poniżej 2. roku życia zostały opublikowane w mediach społecznościowych. Szacuje się, że 23% dzieci ma swój „cyfrowy ślad” jeszcze przed narodzinami. Zdjęcia często są publikowane pod wpływem chwili, bez głębszej refleksji. Niewinne z pozoru fotografie mogą zostać wykorzystane przez osoby o złych intencjach. Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że zdjęcia i filmy wykonane smartfonem zawierają informacje o czasie ich wykonania, jak również dane o lokalizacji ukryte w metadanych. Ponadto fotografie mogą ujawnić dodatkowe szczegóły, takie jak miejsca, w których dziecko często przebywa. Jakie zatem konsekwencje może nieść udostępnianie zdjęć dzieci przez rodziców na portalach społecznościowych?
Kiedy wizerunek dziecka podlega ochronie prawnej?
Dzieci do momentu uzyskania pełnoletności nie dysponują pełną zdolnością do czynności prawnych. Kodeks cywilny dzieli małoletnich na dwie kategorie: małoletni do 13. roku życia nie posiadają zdolności do czynności prawnych, co oznacza, że nie mogą samodzielnie wyrazić zgody na publikację swojego wizerunku. Po ukończeniu 13 lat nabywają ograniczoną zdolność do czynności prawnych, która pozwala im zawierać umowy dotyczące drobnych spraw życia codziennego. W pozostałych przypadkach potrzebna jest zgoda rodzica lub przedstawiciela ustawowego.
Czy małoletni po ukończeniu 13 lat może samodzielnie decydować o rozpowszechnianiu swojego wizerunku?
To zależy. Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy ocenić skutki udzielenia zgody na udostępnienie wizerunku. Rozpowszechnienie wizerunku w mediach społecznościowych lub na stronie internetowej szkoły różni się od rozpowszechnienia w serialu telewizyjnym czy reklamie. W pierwszym przypadku zgoda małoletniego może być skuteczna, w drugim natomiast wymagana jest zgoda rodzica lub przedstawiciela ustawowego. Decydującym kryterium jest liczba potencjalnych odbiorców oraz to, czy umowa wyrażająca zgodę na publikację wizerunku wiąże się ze zobowiązaniem lub rozporządzeniem prawem. Umowa ma charakter zobowiązujący jeśli w następstwie jej zawarcia strona jest zobowiązana do określonego świadczenia. Warto podkreślić, że szesnastolatek może samodzielnie wyrazić zgodę na przetwarzanie danych osobowych na podstawie art. 8 rozporządzenia o ochronie danych osobowych, co będzie jednoznaczne z zezwoleniem na rozpowszechnianie wizerunku.
Konsekwencje rozpowszechniania wizerunku dziecka przez rodziców
Podstawowym celem władzy rodzicielskiej jest ochrona dziecka, w tym wychowywanie z poszanowaniem jego godności i praw. Dorosłe już dzieci mogą być zainteresowane pociągnięciem rodziców do odpowiedzialności, jeśli działali w sposób sprzeczny z ich dobrem, rozpowszechniając zdjęcia w sytuacjach wstydliwych. Bezrefleksyjne udostępnianie wizerunku dziecka na portalach społecznościowych lub zdjęć wykonanych w sytuacjach intymnych nie jest zgodne z jego dobrem.
Czy zgoda musi być wyrażona przez oboje rodziców?
Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każdy z nich może samodzielnie wyrazić zgodę na udostępnienie wizerunku dziecka. Jeśli rodzice mają odmienne zdanie co do publikacji, konieczne może być zwrócenie się do sądu rodzinnego, który rozstrzygnie, jakie działanie jest zgodne z dobrem dziecka.
Patologie społeczne: sharenting i parental trolling
„Sharenting” (z ang. sharing – dzielenie się i parenting – rodzicielstwo) oznacza aktywność rodziców polegającą na publikowaniu treści dotyczących dzieci w mediach społecznościowych. „Parental trolling” natomiast to praktyka publikowania zdjęć ośmieszających lub uwłaczających godności dziecka. Tego typu zachowanie rodziców jest formą cyberprzemocy, gdzie sprawcą jest rodzic. Parental trolling, będąc stosunkowo nowym zjawiskiem, jest przedmiotem badań socjologicznych i psychologicznych.
Problemy proceduralne
W przypadku ochrony wizerunku dzieci małoletnich może dojść do kolizji interesów dziecka i rodzica, który może unikać odpowiedzialności. W takiej sytuacji konieczne jest ustanowienie kuratora na podstawie art. 99 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z przepisami prawa międzynarodowego, osoba niezdolna do czynności prawnych nie może wnieść powództwa, więc musiałby to zrobić prokurator lub Rzecznik Praw Dziecka. W odniesieniu do postępowania karnego zastosowanie znajduje art. 98 § 3 k.r.o. regulujący kwestię reprezentacji dziecka przez rodzica przed sądem lub innym organem państwowym. Rodzic nie ma jednak możliwości działania jako przedstawiciel ustawowy małoletniego jako pokrzywdzonego, gdy drugi rodzic jest oskarżonym.
Co, kiedy dzieci staną się dorosłe?
Dorosłe osoby poszkodowane działaniami rodziców mogą dochodzić swoich roszczeń o ochronę dóbr osobistych również po osiągnięciu pełnoletności. Roszczenia te nie ulegają przedawnieniu. W szczególności warto zwrócić uwagę na art. 4421 § 4 kodeksu cywilnego, który przewiduje, że przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może zakończyć się wcześniej niż dwa lata po uzyskaniu pełnoletności.
Pierwsze powództwa przeciwko rodzicom
W Europie pojawiły się już pierwsze pozwy dzieci przeciwko rodzicom. Przykładowo, w Austrii 18-letnia kobieta wniosła pozew przeciwko rodzicom, którzy publikowali jej zdjęcia w intymnych sytuacjach. Przez 7 lat życia dziecka udostępnili oni blisko 500 fotografii córki, które zobaczyć mogło około 700 znajomych. W Polsce pierwszy wyrok zapadł w 2017 roku – ojciec dziecka został skazany na prace społeczne za publikację zdjęcia przedstawiającego jego 2-letniego syna w nieodpowiedniej sytuacji.
Obowiązek ochrony wizerunku dziecka
Analiza przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego pokazuje, że chronią one dziecko przed zjawiskiem parental trollingu, który narusza jego godność. Na rodzicach spoczywa obowiązek ochrony praw dziecka, w tym jego godności. Należy pamiętać, że opublikowanie treści w Internecie umożliwia szerokiej grupie osób dostęp do nich, a to z kolei stwarza bezpośrednie zagrożenie dla dziecka. Internetowi drapieżnicy mogą pobrać zdjęcia w celu stworzenia fałszywych profili, udostępniania zdjęć kolejnym nieznajomym lub rozpowszechniania zdjęć w serwisach zawierających pornografię dziecięcą. Z pozoru niewinne zdjęcia mogą zostać wykorzystane i przerobione Najbezpieczniejszym miejscem na publikowanie zdjęć dziecka pozostaje album domowy.
