Biegły ad hoc i ad casum

“Doktor nie podejmie się sporządzenia opinii w niniejszej sprawie, z uwagi na to, że w wiadomościach słyszał, że kiedy biegły popełni błąd w opinii to grozi mu odpowiedzialność karna” – taki zapis znalazł się w notatce urzędowej jednego z pracowników sądów, który próbował skontaktować się z biegłym wyznaczonym przez sąd do konkretnej sprawy.

W tej samej sprawie inny lekarz odmówił sporządzenia opinii zasłaniając się faktem, iż nie jest on biegłym sądowym.

Czy biegły może odmówić sporządzenia opinii i czy do jej przedłożenia sąd może wezwać wyłącznie biegłego wpisanego na listę biegłych sądowych?  Przyjrzyjmy się temu zagadnieniu.

Zgodnie z art. 278 § 1 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) „W wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii.” Powyższy przepis nie budzi wątpliwości i jest często stosowany przez Sądy w sytuacji konieczności zasięgnięcia wiedzy specjalistycznej w danej dziedzinie. Co do zasady, opinie sporządzane są przez biegłych wpisanych na listę biegłych sądowych. Zdarzają się jednak sytuacje, gdy np. koniecznym jest zasięgnięcie wiadomości specjalnych z wąskiej dziedziny naukowej, z której biegli, z listy biegłych sądowych się nie specjalizują. W takich wypadkach, a także w innych uzasadnionych, sąd może zasięgnąć opinii osoby, która nie jest wpisana na listę biegłych sądowych. W piśmiennictwie osoba taka nosi nazwę biegłego „ad hoc” – działającego doraźnie oraz w konkretnej sprawie – „ad casum”.

W orzecznictwie wskazuje się, iż na Sądzie spoczywa obowiązek sprawdzenia kwalifikacji osoby powołanej w charakterze biegłego. Nie dotyczy to jednak biegłego sądowego, którego kwalifikacje zostały już sprawdzone przed dokonaniem wpisu na listę biegłych sądowych. Zgodnie z § 12 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych, biegłym może być ustanowiona osoba, która:

• korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich
• ukończyła 25 lat życia
• posiada teoretyczne i praktyczne wiadomości specjalne w danej gałęzi nauki techniki, sztuki, rzemiosła, a także inne umiejętności, dla której ma być ustanowiona;
• daje rękojmie należytego wykonania obowiązków biegłego
• wyrazi zgodę na ustanowienie jej biegłym.

Sądy, więc w przypadku biegłego nie wpisanego na listę biegłych sądowych, przed dopuszczeniem dowodu z opinii takiego biegłego winny upewnić się, że dana osoba posiada rzeczywiste i potwierdzone kwalifikacje, a także specjalistyczną wiedzę w danej dziedzinie. Opinia wydana przez biegłego ad hoc będzie miała taką samą wartość dowodową, co opinia stałego biegłego sądowego.

W kontekście biegłego ad hoc ważny jest przepis art. 282 k.p.c., z którego wynika konieczność odebrania przez Sąd przyrzeczenia złożonego przez biegłego. Natomiast, zgodnie z § 1² tego artykułu: „Od biegłego wpisanego na listę biegłych sądowych nie odbiera się przyrzeczenia. Biegły taki powołuje się na przyrzeczenie złożone przy ustanowieniu go w tym charakterze.”

Bezspornym w orzecznictwie pozostaje, iż biegłym sądowym może być wyłącznie osoba fizyczna, a nie osoba prawna. Poza osobami fizycznymi wykonywać opinię na zlecenie Sądu zgodnie z art. 290 k.p.c. mogą instytuty naukowe lub naukowo-badawcze.

Ciekawym orzeczeniem w kontekście biegłego ad hoc jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 28 maja 2013 r. o sygn. akt I ACa 124/13, w którym to Sąd zauważył, iż: „osoba mająca z racji posiadania wiadomości specjalnych spostrzeżenia niedostępne dla innych osób (np. lekarz leczący chorego), powinna być z reguły przesłuchana w charakterze świadka, a funkcję biegłego należy powierzyć innej osobie, która nie zetknęła się poprzednio z faktami istotnymi dla rozstrzygnięcia sprawy”.

Poza oczywistymi regulacjami kodeksowymi, należy też zadać sobie pytanie czy biegły ad hoc może odmówić sporządzenia opinii, skoro w przeciwieństwie do stałego biegłego z listy sądowej, nie wyrażał uprzednio zgody na ustanowienie go biegłym.

W tym zakresie, zarówno stałych biegłych sądowych jak i biegłych ad hoc, obowiązuje przepis art. 280 k.p.c. w świetle którego: „Osoba wyznaczona na biegłego może nie przyjąć włożonego na nią obowiązku z przyczyn, jakie uprawniają świadka do odmowy zeznań, a ponadto z powodu przeszkody, która uniemożliwia jej wydanie opinii.”

Należy zauważyć, iż nieuzasadniona odmowa wydania opinii wiąże się z możliwością nałożenia przez Sąd grzywny na biegłego.

Z odesłania do art. 261 k.p.c. (przepis dotyczący świadka) wynika, że biegłego obejmują zarówno ograniczenia uzasadniające odmowę złożenia zeznań z przyczyn wskazanych w § 1 tego artykułu, a także prawo do odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania.

W zakresie drugiej z przesłanek, w piśmiennictwie wskazuje się, iż nie są wystarczającą przeszkodą by odmówić wykonania opinii istniejące trudności, ale jest nią wykazana niemożliwość spełnienia wymaganych przez sąd czynności z uwzględnieniem ich pracochłonności i terminu wykonania (Żyznowski Tadeusz [w] . Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366 pod red. Wiśniewski Tadeusz, opublikowano: WKP 2021).

Osoba wyznaczona przez biegłego sądowego będzie musiała za każdym razem dokonać samodzielnej oceny czy przyczyna odmowy jest uzasadniona. Jako taką można wskazać okoliczności o charakterze:

• osobistym dotyczące danego biegłego np. długotrwała choroba, przejście na emeryturę,
• technicznym np. brak odpowiedniego sprzętu do badań, brak możliwości czasowych z uwagi na inne zobowiązania biegłego,
• związanych z konkretną sprawą np. niewystarczający do sporządzenia opinii materiał dowodowy.

Biegły ad hoc może również wykazywać, iż nie posiada określonego poziomu wiedzy i kompetencji pozwalającej na uznanie go za specjalistę w danej dziedzinie.

Odmowa biegłego sporządzenia zleconej przez sąd opinii za każdym razem winna być rozpatrywana przez pryzmat indywidualnych okoliczności danej sprawy.

Dodać trzeba, że zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca sygn. akt II CZ 78/69, biegłemu nie przysługuje zażalenie na postanowienie sądu odmawiające zwolnienia go od wykonywania obowiązku biegłego. Biegłemu przysługuje natomiast zażalenie w razie skazania go na grzywnę z tego powodu.  Może więc on w ramach kontroli instancyjnej powoływać argumenty przemawiające za tym, iż odmowa zwolnienia go z pełnienia obowiązków biegłego w danej sprawie była nieprawidłowa.